فیزیولوژی
ریه ها مهم‌ترین قسمت دستگاه تنفسی هستند که درعمل تبادل گازهای تنفسی جهت تأمین اکسیژن بافت های مختلف بدن و دفع دی اکسید کربن نقش دارند. برونشها، برونشیول‌ها و آلوئول‌ها از اجزای مهم ریه ها محسوب میشوند که در یک بیماری تنفسی ممکن است درگیر شوند. گاهی ضایعه در بافت ریه یا عروق خونی آن ایجاد میشود. بیماری های ریوی در هر سال بسیاری ازافراد جامعه را مبتلا می‌کند که باعث کاهش سطح عملکرد فرد در فعالیت‌های روزمره میشود میزان اختلال در عملکرد تنفس در یک بیماری ریوی به نوع بیماری و وسعت آسیب وارده بستگی دارد. حدود ۱۰۰ میلیون نفر از مردم جهان از آسم، بیماری مزمن دستگاه تنفس رنج می‌برند. آسم سبب سرفه یا تنگی مجرای تنفسی میشود. نبولایزر وسیله‌ای برای رساندن دارو به قسمت‌های مختلف دستگاه تنفس از طریق استنشاق است.
این درمان به خصوص در وضعیت هایی مانند برونشیت و آسم شدید بسیار مؤثر است و به‌دلیل سریع بودن تأثیر دارو و جلوگیری از تأثیر دارو بر بافت‌های دیگر بدن بسیار مورد توجه است. باتوجه به نوع داروی مصرفی باعث بهبود تهویه، افزایش عملکرد ماهیچه‌های تنفسی، بهبود استقامت فعالیت‌های عمومی، جلوگیری از تجمع ترشحات ریوی، بهبود سرفه، کاهش چسبندگی، کمک به بازگشت خون، کاهش درد و کاهش اسپاسم میشود. روش‌های دیگر استفاده از دارو مانند خوراکی و تزریقی برای مشکلات دستگاه تنفس کمتر مؤثر و مورد استفاده اند. نبولایزر، بیمارانی که دیواره ی مجاری تنفسی آنها بر اثر آلرژیها و بیماری های رایج تنفسی دچار آسیب میشوند، اکثر داروهای تجویزی به آنها استنشاقی بوده و از انجایی که داروهایی که بصورت خشک میباشند (مرطوب نمیباشند) برونشها را بیشتر تحریک و آسیب می رساند، برای اینگونه بیماران استنشاق دارو توسط نبولایزر تجویز میشود. همچنین در موارد حاد آسمی جهت باز کردن راه های هوایی آلوعولها از دستگاه نبولایزر استفاده میشود.
انواع نبولایزر
- پنوماتیک (فعال شده توسط هوای فشرده) nebulizer Jet: جهت رساندن ذرات نبولایز شده دارو به برونشها، باید این ارتیکل‌ها به اندازه های حداقل ۵ تا ۱۰ میکرون تبدیل شوند.
- تکنولوژی مش کپ Vibrating Mesh: برای تأثیر بر برونشیول‌ها است که با استفاده از یک صفحه با سوراخ های میکروسکوپی که باعث کوچک شدن قطرات دارو میشوند و استفاده از یک پیزوی کوچک برای پرتاب دارو به این صفحه می‌توانند ذرات دارو را به اندازه ۲ تا ۶ میکرون کوچک کنند. همچنین این نوع از نبولایزرها معمولا ابعاد بسیار کوچکی دارند که باعث شده تا به عنوان نبولایزرهای همراه استفاده شود.
- اولتراسونیک Ultrasonic wave nebulizer: درصورتی که این دارو به ذرات حدود نیم تا ۲ میکرون تبدیل شوند بر آلوئول‌ها اثر خواهند گذاشت. کوچک شدن اندازه ذرات دارو بستگی به نوع دارو و جایگاه اثر آنها خواهد داشت، لذا از تکنولوژی های مختلف برای نبولایز استفاده میشود.
نبولايزر گرمايي معمولا شامل:
- يك المان حرارتي
- يك كمپرسور
- يك nebulizer jet
نبولايزر اولتراسونيك شامل بخش هاي:
- اسيلاتور الكترونيك
- مبدل اولتراسوند (كريستال پيزو الكتريكي)
- محفظة كوپلينگ (معمولا پر شده از آب )
- يك محفظة نبولايزر (cup هم گفته مي شود)
- يك فن برای خروجی هوا.
نبولايزرهای اولتراسوند و گرمايي، ذرات را با يكي از روش هاي زير گرم مي كنند:
- يك هيتر قرار گرفته در داخل ظرف ذخيره
- يك هيتر وصل شده به سطح خارجي ظرف ذخيره
- يك هيتر در دور سري نبولايزر
- يك هيتر در دور لوله مؤيين كه مايع از آن عبور مي كند.
اصول عملكرد:
پنوماتيك نبولايزر آب را به ذرات ريز تقسيم مي كند. اين كار توسط اكسيژن فشرده يا هواي فشرده كه توسط يك سيلندر يا مسير تغذيه گاز بيمارستان تأمين مي شود، صورت مي گيرد. گاز از طريق يك روزنه خارج شده، كه از بالاي يك لوله مؤيين حاوي محلول آب یا دارو عبور ميكند. اين گاز به علت فشار منفی ایجاد شده از حرکت هوای فشرده شده، آب را از دیواره مویین به بالا کشیده و از قسمت انتهایی نبولایز میشود که این قسمت را شیر ورچوال مینامند، آب را به ذرات ريز تبديل مي كند و اين ذرات پس از عبور از يك قسمت كه براي كاهش اندازه ذرات (برای جداسازی هوای دم و بازدم) است به بيمار داده مي شود. هنگام درمان با داروها، مقدار كمي دارو در محفظة نبولايزر ريخته مي شود. اندازه ذرات آب توسط فركانس نوسان تعيين مي شود، هر چه فركانس بالاتر باشد، اندازه اين ذرات كوچكتر خواهد بود. برخی از نبولایزرها، سوييچ قطع اتوماتيك دارند که براي زمان هايي است كه آب كافي در محفظة كوپلينگ براي خنك كردن موجود نباشد. براي اجتناب از نياز به پر كردن ظرف ذخيره آب برخي نمونه ها مكانيزمي براي حفظ اتوماتيك سطح مايع دارند. برخی دیگر از نبولایزرها، علاوه بر اينكه از آن براي اسپري دارو استفاده مي كنند، از آنها به عنوان دستگاه بخور نيز استفاده مي شود.
نگهداشت نبولایزرهای کمپرسوری
باید محفظه دارو برای هر بیمار اختصاصی باشد و بعد از هر بار مصرف دارو این محفظه شسته شود. برای ورود هوا به دستگاه، فیلتری تعبیه شده تا از ورود ذرات معلق و حشرات جلوگیری شود که باید از تمیز بودن آن مطمئن شد. همچنین پمپ هوا که معمولا از برق شهری استفاده می‌کند معمولا درسال نیاز به کنترل دارد.
نگهداشت نبولایزرهای باتکنولوژی مش‌کپ:
معمولا این نوع نبولایزر با باطری کار می‌کند و بهتر آن است که از باطری الکالاین استفاده شـود. شستشوی محفظه دارو باید با دقت و ظرافت انجام شود و از خشک شدن دارو در این قسمت جلوگیری شود.
هر سه روش ذرات مرطوب آب را براي نشاندن داروها در ريه ها ايجاد مي كنند.
نبولايزر گرمايي، ذرات آب گرم شده براي بيماراني كه به طور ارادي تنفس مي كنند، فراهم مي كند. برخي بيماران با تنفس هواي سرد اسپاسم برونشي پيدا مي كنند، و لازم است هوا يا اكسيژن تنفسي آنها گرم شود. گرم كردن هواي تنفسي ميزان رطوبت قابل دادن يه بيمار را افزايش داده و به جلوگيري از hypothermia كمك مي كند. نبولايزرهاي گرمايي معمولا يك ورودي گاز (براي اكسيژن يا هواي فشرده )دارند، كه به يك فلومتر و ماسك صورت بيمار متصل مي شود. سري نبولايزر طوري ساخته مي شود كه بتوان آن را به يك مخزن ذخيره آب متصل كرد، و از آن با سرعت ثابت در بالاي لولة مؤيين آب برداشت. نبولايزرهايي با ظرف هاي ذخيره چند بار مصرف معمولا در ورودي مايع فيلتری براي جلوگيري از ورود ذرات جامد دارند. ظرف هاي ذخيره يك بار مصرف با كاهش سطح آب به زير سطح ورودي لولة مؤيين دور انداخته مي شوند.
مشكلات نبولايزر
مشكلاتي كه نبولايزرها معمولا پيدا مي كنند، بيشتر ناشي از عدم آشنايي كاربر با طرز كار دستگاه است.
- مشكلاتي نظير عدم دقت در نصب و تنظيم
- استفاده از آب معمولي به جاي آب مقطر، كه سبب مي شود رسوب در محفظه ايجاد شود و در كار دستگاه خلل وارد شود .
- رعايت نكردن مسايل بهداشتي: گرم و مرطوب بودن لوله ها و محفظه نبولايزر، محيط مناسبي براي رشد ميكرو ارگانيسم ها است، كه در صورت توجه نكردن به اين امر و استريل يا تعويض نكردن لوله ها در هنگام استفاده از آن براي بيمار ديگر، ممكن است مشكلاتي برای وی ایجاد شود.
نویسنده: دکتر محمد مهربهشتی
