کالیبراسیون pH متر
زیست شناسان و تكنیسین‌های آزمایشگاهی، از PH متر برای اندازه‌گیری تعیین قدرت اسیدی یا بازی یك نمونه استفاده می‌كنند. این عمل توسط یـــك الكترود صورت مـــی‌گـیـــرد. از آنـجـــا كـــه الكترودها در پاسخ متغیرند، باید الكترود و pH متر را برای جبران تغییرات الكترود، استاندارد كرد. هر چه تكرار این عمل بیشتر باشد، اندازه گیری‌های دقیق‌تری خواهید داشت. استاندارد كردن روزانه یا بیشتر نتایج دقیق‌تری را ارائه خواهد داد.
الكترود شیشه‌ای
موفقیت یا شكست در دستگاه اندازه‌گیری PH بـسـتـگــی بــه كــاربــرد درسـت پـروب و نـگـه‌داری صحیح آن دارد. الكترود PH، غشاء شیشه‌ای بسیار نـازكـی اسـت كـه بـه راحتـی شكستـه می‌شود. در دسـتگـاه انـدازه‌گیـری، الكتـرود شیشـه‌ای بـه‌طـور مـعـمـول در مـحـلـول اسـیـدی بـا PH=3 نـگه داری مـی‌شـود. وقـتی كه از الكترود استفاده نمی‌كنید، باید نوك پروب همچنان مرطوب نگه داشته شود در غیر این صورت غشاء حسگر PH بر اثر كمبود رطـــوبـــت، ســبـــب عـمـلـكــرد نــادرســت الـكـتــرود می‌شود. الكترود را با آب شسته و خشك كنید. سپس آن را در محلول بافر با PH=01/7 قرار دهید و مطمئن شوید كه انشعاب آن (قرار گرفته شده در زیر یا كنار الكترود) مرطوب است. الكترود را در مــحــلـــول KCl یـــا مــحـلــول نـگـهــدارنــده الـكـتــرود نگهداری كنید.
كالیبراسیون الكترود
قبل از اندازه‌گیری ph شما نیاز به كالیبراسیون الكترود دارید برای این كار حداقل به دو محلول با ph معلوم نیاز دارید. در این مورد اغلب از بافرهایی باph 01/7 4، و ۱۰ استفاده می‌شود. جـزئـیـات پـروسـه كالیبراسیون بستگی به مدل ph متـر شمـا دارد.
- قـدم اول معمـولا در ارتبـاط بـا تـصـحـیـح دمـایی است. برخی مدل‌ها به صورت خودكار دما را اندازه‌گیری می‌كنند. برخی دیگر به كــمـــك یــك پــروب خــارجــی ایــن كــار را انـجــام می‌دهند. گاهی اوقات نیز باید دمایی را كه توسط دیگر وسایل اندازه‌گیری به‌دست آمده، با استفاده از دكـمـه‌هـای مـوجـود بـر روی پـنل دستگاه وارد كنید.
- قدم بعد قراردادن الكترود در محلول بافری با ph=7 است. الكترود باید ph را به درستی تشخیص دهد.
- در مرحله بعد الكترود را خارج كرده و با آب مقطر شسته و با یك دستمال خشك آن را پاك كنید. سـپـس در مـحـلـول بـافـر دیگری كه ph آن از قبل مشخص شده است، فرو برید. منتظر باشید تا عدد نمایش داده شده ثابت شود. ممكن است این مورد حتی بالای یك دقیقه به طول انجامد. Ph مترهای مدرن اغلب به صورت اتوماتیك بافر را تشخیص و عملكـرد لازم را انجام می دهند. در مدل های قـدیمـی تر شما باید یكی از دكمه‌های مربوط به كالیبراسیون را فشار دهید تا ph متر عدد ۷ را نمایش دهد.
توجه:گاهی اوقات ph خوانده شده به شكل نـوسـانـی است. اگر نوسانات ناچیز بود به كمك دكمه كالیبره وضعیت مناسبی را پیدا كنید تا عدد ۷ مربوط به وضعیت صفر دستگاه، بر روی صفحه نمایش ظاهر شود. نوسانات بزرگتر ممكن است در اثر اتصال نادرست كابل‌های دستگاه یا الكترود بـه‌وجود آمده باشند. بنابراین در صورت مواجه شدن با آن‌ها، بررسی خطوط اتصال در اولویت قرار دارد. مراحل بعدی بستگی به محلول مورد نظر شما دارد. اگر می‌خواهید ph محلول اسیدی را اندازه گیری كنید، از بافرهایی با ph=4.01 استفاده كنید. اگر محلول‌هایی با ph بالاتری مورد آزمایش شما است، بافرهایی با ph=10 را به كار برید. به یاد داشته باشید كه بافرهایی با ph بالا تمایل دارند تا CO2 را جذب كنند، بنابراین عمل كالیبراسیون را بــلافــاصلـه بعـد از پـرشـدن لـولـه آزمـایـش تـوسـط محلول بافر انجام دهید.
نحوه استفاده
برای استفاده صحیح لازم است تا مراحل كار با دستگاه به درستی طی شوند. برای این منظور:
- PH متر را روشن كنید.
- الـكـتـرود را بـا آب مـقطر شسته و با دستمال كاغذی خشك كنید (بوسیله مالش آن را خشك نكنید.)
- الكترود را در محلول بافری با PH=7 غوطه ور سازید.
- دكمه كالیبراسیون را فشار دهید.
- مـنـتـظـر بـمـانـیـد تـا چـشـمـك زدن آیكون PH مـتـوقـف شود. دوباره دكمه كالیبراسیون را فشار دهید.
- الـكـتـرود را بـا آب مـقطر شسته و با دستمال كاغذی خشك كنید.
- الـكـتـرود را در بـافـری بـا PH=10 فـرو بـبرید. زمــانــی كــه اسـتــانــدارد كــردن جــدیــدی را انـجـام مـی‌دهیـد بـافر موجود را پاك كنید. از دكمه‌های setup و enter برای پاك كردن بافرهای موجود استفاده كنید.
- صـبـر كـنـیـد تا چشمك زدن آیكون متوقف شود، سپس دكمه اندازه گیری را بزنید.
- الـكـتـرود را بـا آب مـقطر شسته و با دستمال خشكی پاك كنید.
- الكترود را در نمونه مورد نظر فرو برید.
- دكمه اندازه گیری را فشار دهید.
- صبر كنید تا چشمك زدن آیكون PH متوقف شود، سپس PH نمونه را ثبت كنید.
PH دسـتـگـاه بـه طور پیش فرض ۰۱/۷ در نظر گــرفـتــه مــی‌شــود. اگــر ایــن عــدد درسـت نـبـود بـا فلـش‌های بالا و پایین دستگاه آن را تنظیم كنید. هنگـامـی كه تغییرات متوقف و عدد نمایش داده شـده ثـابت ماند، صفحه نمایش دستگاه از كاربر درخواست می كند تا دكمه تایید را فشار دهد. اگر الكترود كثیف باشد این فرایند طول می‌كشد. بعد از این مرحله دستگاه از كاربر درخواست می‌كند تا در بافر دیگری با PH معمولا ۰۱/۴ قرار داده شود. این مقدار بسته به كاربرد، می‌تواند قابل تغییر باشد. الكترود را شسته خشك كرده و در بافر انتخاب شده قرار دهید. پس از اینكه دستگاه مقدار ثانویه را نیز پذیرفت دكمه تایید را فشار دهید. در صورت نیاز برای بافرهای دیگر نیز می توانید این مراحل را تكرار كنید.
خطاهای احتمالی
- اگــر دسـتـگــاه دو بـافـر را قبـول كـرده اسـت، Good Electrode را نشان خواهد داد.
- در صورتی كه عبارت wrong buffer بر روی صـفـحـه نـمایش ظاهر شد، از یك الكترود جدید استفاده كنید، یا اینكه الكترود قبلی را تمیز كرده و مجددا مورد استفاده قرار دهید.
- اگــر عـبــارت wrong electrode بــه نـمــایــش درآمـد، بـه ایـن معنـی اسـت كـه الكترود به خوبی متصل نشده است
- اگر الكترود كثیف یا با روغن و غیره مسدود شده بـاشـد، دستگـاه انـدازه گیـری نتیجـه ای را نمایش خـواهـد داد كـه صحیح نیست. محلول‌های تمیز كـنـنــده‌ای بــرای رفــع ایــن مـشـكــل وجـود دارنـد. همچنین ابزارهای اندازه‌گیری نیز در بازار عرضه شده اند كه می‌توانند سن الكترود و میزان رسوب آن را نمایش دهند.
نویسنده: دکتر محمد مهربهشتی
