معرفی انواع ابزار جراحی

ابزار جراحی

جراحی مدرن از سال ۱۹۰۰ و با اختراع فولاد ضد زنگ و پیشرفت علم در زمینه استفاده از جنس استیل در ساخت ابزار جراحی آغاز شد. در حال حاضر بیش از ۸۵ درصد ابزارهای جراحی از جنس استیل است. در سال های اخیر تغییرات فراوانی در ترکیب مواد تشکیل دهنده ابزار جراحی با اضافه کردن تیتانیوم و آلیاژهای کبالت یا ویتالیوم (از ویتالیوم در ساخت وسایلی که در بدن کاشته می شود استفاده می کنند) و انواع دیگر فلزات بوجود آمده است.
امروزه مدرن ترین ابزارهای جراحی از جنس استیل ضد زنگ ساخته می شود که ترکیبی از کربن، کروم، آهن و مقدار جزئی از فلزات دیگر است.

استفاده ترکیبی از فلزات فوق باعث می شود تجهیزات فلزی مقاومت بیشتری در مقابل خوردگی و فرسایش ناشی از استریلیزاسیون های مکرر داشته باشند. کروم موجود در فولاد، آن را در برابر خوردگی مقاوم نموده و وجود کربن باعث سخت شدن فولاد می گردد. تیتانیوم برای ساخت وسایل میکروسرجری بسیار مناسب است. این فلز غیرمغناطیسی بوده و به این دلیل در میدان های مغناطیسی حرکت نمی کند. آلیاژ تیتانیوم در مقایسه با فولاد ضدزنگ، سخت تر، محکم تر و از لحاظ وزنی سبک تر و در مقابل خوردگی مقاوم تر است.

بعد از ساخت وسایل و ابزار جراحی سطح آنها باید با روکش براق پوشانده شود. اگر وسایل فولادی بدون روکش باشند خود به خود دچار زنگ زدگی و پوسته پوسته شدن می شوند. کروم، نیکل، کادمیوم، نقره و مس در روکش کاری ابزار جراحی به کار گرفته می شود. در ساخت ابزار جراحی این نکته ضروری است که هر وسیله جهت هدف مشخص و داشتن کارایی مناسب طراحی و ساخته می شود و مراقبت از این وسایل با توجه به هزینه های بالا در ساخت آنها از اهمیت خاصی برخوردار است به ویژه آنکه با ظریف تر شدن این ابزار، شستشو و استریل کردن آنها نیز دشوارتر شده و دقت بالاتری را می طلبد. استفاده نادرست از این ابزار بدون درنظر گرفتن هدف کاربردی آنها و عدم دقت در شستشو و استریلیزاسیون به شیوه صحیح، منجر به فرسودگی و تخریب این وسایل گردیده که می تواند ضررهای مالی و جانی به همراه داشته باشد.

دسته بندی ابزارهای جراحی

ابزارهای جراحی بر اساس عملکرد و کاربردشان دسته بندی می شوند البته نام یک ابزار براساس شرکت سازنده، کشور مربوطه و حتی افراد مختلفی که آنها را ابداع کرده اند ممکن است متفاوت باشد.

• برنده ها و جدا کننده ها (Dissectors and Cutters)
• کلمپ ها (Clamps)
• باز کننده ها و رترکتورها (Retractor and Exopser)
• نگهدارنده ها (Holding and Grasper)
• گشاد کننده ها (Dilators)
• ابزار دوخت و بخیه (instrument Suturin)
• سر ساکشن ها

برنده ها و جداکننده ها (Dissectors and Cutters)

جهت جدا کردن و بریدن بافت ها مورد استفاده قرار می گیرند. این وسایل به دلیل لبه های برنده ای که دارند باید از سایر ابزارها جدا باشند و در هنگام تمیز کردن و استریلیزاسیون مراقب آنها بود.

۱) تیغ بیستوری و دسته مربوط به آن 

تیغ بیستوری که نام دیگر آن Scalpel – اسکالپل است، تیغه هایی است که از کربید تنگستن ساخته شده و به صورت یک بار مصرف مورد استفاده قرار می گیرد. این تیغ رایج ترین وسیله جهت برش های بافتی به ویژه پوست است. تیغه های بیستوری از نظر شکل ظاهری و لبه های متفاوتشان در شماره های ۱۰، ۱۰A ،۱۲ ،۱۱، ۱۲B ،۱۲D ،۱۳ ،۱۵،۱۴، ۱۵A، ۱۵C، ۱۵D ، ۱۶ ،۱۸ ، ۱۹ ، ۲۰ ،۲۱ ،۲۲ و … موجود هستند. هر تیغ بیستوری جهت راحتی‌ و امنیت در استفاده، باید روی یک‌ دسته بیستوری قرار گیرد. دسته‌ بیستوری همانند تیغه های بیستوری در سایزها و اشکال مختلف موجود است.

• بیستوری شماره ۱۰ رایج ترین نوع محسوب می شود که عمدتا برای باز کردن پوست از آن بهره می گیرند.
• بیستوری شماره ۱۱ برای ایجاد برش های عمیق در بافت های ظریف کاربرد دارد. در جراحی های عروقی نیز از آن استفاده می شود.
• بیستوری شماره ۱۲ بیشتر در تانسیلکتومی (نوعی جراحی گوش حلق بینی) مورد استفاده قرار میگیرد.
• بیستوری شماره ۱۵ به دلیل تیغه کوچکی که دارد بیشتر در ایجاد برش های کوچک پوستی از آن استفاده می شود.
• بیستوری شماره ۲۰ همانند بیستوری شماره ۱۰ است، با این تفاوت که اندازه بزرگ تری دارد.
• بیستوری شماره ۲۱ ،۲۲ ،۲۲A ،۲۳ ،۲۴ ،۲۵ در برش پوستی در نواحی‌ ضخیم مثل ران کاربرد دارد.

برای جازدن تیغه های بیستوری روی دسته آن، باید از یک سوزنگیر استفاده کرد. استفاده از انگشتان برای جا زدن تیغه ها صحیح نیست.

۲) چاقوها

• چاقوی کراتوم (Keratome): رایج ترین نوع چاقوی چشمی چاقوی کراتوم یا چاقوی چشمی ۲٫۳ نام دارد که جهت برش قرنیه از آن استفاده می شود. این چاقوها معمولا یکبار مصرف و در زوایای مختلف موجود است. زاویه تیغه چاقو ۴۵ درجه است و از این چاقو‌‌ برای انجام پروسیجرهای کاتاراکت استفاده می شود. ضمن اینکه ضخامت آن ۰٫۲۵ میلیمتر است.

• چاقوی چشمی Diamond: در جراحی های چشمی جهت برش قرنیه از آن استفاده می شود.
• چاقوی sickle: جهت بریدن پرده و مخاط گوش از این چاقو استفاده می شود.

• چاقوی میرینگوتومی باک (Buck): جهت سوراخ کردن پرده گوش به منظور تخلیه ترشحات گوش میانی از این نوع چاقو استفاده می شود.
• چاقوی Sexton: این چاقو در اعمال گوش مورد استفاده قرار می گیرد.
• چاقوی Amputatio: این چاقوها بسیار مقاوم و محکم هستند و به منظور قطع عضو از آنها استفاده می شود.

۳) قیچی ها

• قیچی Mayo: این قیچی قدرت و مقاومت زیادی دارد و برای برش بافت های ضخیم و محکم مثل عضلات کاربرد دارد. نوع مستقیم و سر کج آن موجود است.

• قیچی Metzenbaum: نسبت به قیچی مایو نوک ظریفتری دارد و جهت برش بافت های ظریف و نرم استفاده می شود.

• قیچی نخ: از این قیچی ها جهت بریدن نخ های بخیه استفاده می شود. نوک این قیچی ها Blunt است تا از آسیب با بافت و پوست جلوگیری شود.

• قیچی نخ های فلزی: تیغه های کوتاه و سنگینی دارد و جهت بریدن نخ های بخیه فلزی (فولاد ضد زنگ) کاربرد دارد.

• قیچی Dura: برای برش بافت های ظریف مثل عروق و … از این نوع قیچی استفاده می شود.

• قیچی ایریس- iris: در برش بافت های ظریف و در جراحی های عروقی و پلاستیک کاربرد دارد.

• قیچی وسکات westcott: در جراحی چشمی و عروقی کاربرد دارد.

• قیچی Spring: در اعمال عروقی و چشمی کاربرد دارد.

• قیچی Tenotomy: در جراحی های ظریف مثل پلاستیک، چشمی و عروقی کاربرد دارد.

• قیچی Bellucci: از این نوع قیچی در اعمال مربوط به گوش استفاده می شود.

• قیچی Jansen: نوعی قیچی زاویه دار و بلند که بیشتر جهت برش غضروف دیواره بینی مورد استفاده قرار می گیرد.

• قیچی بینی: این نوع قیچی نوک باریکی دارد و در اعمال بینی مورد استفاده قرار می گیرد.

• پین کاتر: این قیچی ها سنگین و مقاوم هستند و جهت بریدن سیم ها و پین های ارتوپدی مورد استفاده قرار می گیرند. این مدل قیچی در انواع سایزها و اندازه های مختلف موجود است.
• استخوان بر: جهت بریدن قسمت هایی از استخوان از این نوع قیچی استفاده می شود.
• دنده بر: برای بریدن دنده ها در جراحی های ناحیه قفسه سینه استفاده می شود.
• قیچی پانسمان: برای باز کردن بانداژ و پانسمان از آن استفاده می کنند.

• قیچی بند ناف: برای بریدن بند ناف حین زایمان طبیعی و سزارین استفاده می شود.

۴) کورت 

کورت (Curette) ابزاری قاشق مانند جهت تراشیدن بافت ها و یا بافت برداری است.

• کورت قاشقی: از این کورت ها برای تراشیدن استخوان استفاده می شود.
• کورت آدنوئید: به منظور تراشیدن بقایای بافت آدنوئید – بافت غیر طبیعی غدد فوقانی گلو – مورد استفاده قرار می گیرد.
• کورت رحمی: از این کورت ها جهت تراشیدن آندومتر یا همان لایه داخلی پوشاننده حفره رحم و محتویات رحم استفاده می شود. این وسیله بیشتر در ست کورتاژ استفاده می شود. این نوع از کورت در انواع و اشکال مختلفی موجود است و نوک آنها ممکن است تیز یا کند باشد.
• کورت گوش: نوک کورت گوش بسیار ظریف و کوچک است و برای تخلیه و تراشیدن بافت های گوش داخلی و استخوانچه های گوش مورد استفاده قرار می گیرد. نوک این نوع از کورت ممکن است تیز یا کند باشد و در انواع مستقیم و سرکج موجود است.
• کورت پوستی: به منظور تراشیدن پوست از آن استفاده می شود.

سایر ابزارهای برنده و جداکننده

• پانچ: برای جداکردن نمونه بافتی کاربرد دارد. پانچ ها در اشکال مختلف موجود هستند.
• دکولر: به منظور جداکردن دو بافت حساس مثل جداکردن عصب از بافت و چربی های اطرافش به کار می رود. این ابزار در دو نوع یک طرفه و دوطرفه موجود است که کند یا تیز است.
• سوزن باربارا: جهت سوراخ کردن پرده گوش از این ابزار استفاده می شود.
• پنس دیسک: جهت نگه داشتن بافت ها‌ در طول جراحی اعصاب و همین طور برای برداشت دیسک به صورت قطعات کوچک در المینکتومی کاربرد دارد. در جراحی المینکتومی قسمتی از استخوانی به نام المینا را که بر روی عصب قرار گرفته خارج می کنند تا‌ فشار کمتری به آن وارد شود.
• رانژور ساده: رانژورها برای جداکردن بافت های استخوانی در اعمال مختلف ارتوپدی، مغز و اعصاب و … کاربرد دارند. سه نوع رایج رانژورها شامل رانژور ساده، دابل رانژور و کریسون است.
• رانژور دابل – اکشن: این ابزار، بسیار قوی تر از رانژورهای ساده است زیرا آرواره های آن دارای دو تکیه گاه است.
• کریسون: برای برداشت قطعات ظریف استخوانی در طول جراحی های اعصاب مورد استفاده قرار می گیرد. عمده کاربرد آن در المینکتومی است که برای برداشت المینای مهره از آن بهره می گیرند. این ابزار در دو نوع سر بالا و سر پایین موجود است.
• استئوتوم: از این ابزار جهت‌ نشانه گذاری و تراشیدن استخوان استفاده می شود. این ابزار در دو نوع خمیده و مستقیم موجود است.
• اره آمپوتاسیون: از این ابزار برای برش استخوان و قطع کردن عضو استفاده می شود.
• جداکننده پریوست: از این ابزار جهت جداکردن پریوست از استخوان استفاده می کنند. این ابزار در اشکال و انواع مختلف موجود است.
• اره Gigili: با کمک این اره در اعمال کرانیوتومی اقدام به برش و جدا کردن جمجمه می کنند. کرانیوتومی عملی است که در آن قسمتی از استخوان جمجمه جهت دسترسی به بافت مغز برداشته میشود. تیغه این اره برای سهولت در استفاده از دو انتها به دو دسته متصل می شود.
• مته دستی: این ابزار نوعی دریل کوچک دستی محسوب می شود که جهت سوراخ کردن جمجمه در اعمال کرانیوتومی مورد استفاده قرار می گیرد. مته های مختلفی را می شود به نوک آن متصل کرد و عمل سوراخ کردن را انجام داد.
• سوهان استخوانی: به منظور صیقل دادن و صاف کردن لبه های استخوان از آن استفاده می شود. در پروتز گذاری نیز کاربرد دارد.
• سوهان آنتروستومی بینی: این سوهان جهت صاف کردن لبه های استخوان های حفره بینی کاربرد دارد. همچنین به دلیل نوک تیزی که دارد در جراحی آنتروستومی جهت سوراخ کردن دیواره حفره بینی از آن استفاده می شود.
• دریل: عمدتا در اعمال ارتوپدی برای سوراخ کردن استخوان استفاده می شود. ابزارهای مختلفی مثل مته، پین، ریمر و فرز به آن متصل می شود. در سه نوع دستی، بادی و برقی موجود است.
• اسنیر لوزه –snar Tonsil: جهت جداکردن لوزه مورد استفاده قرار می گیرد.
• درماتوم: برای برداشتن لایه سطحی پوست مورد استفاده قرار می گیرد. قابلیت کنترل میزان ضخامت لایه پوستی مورد نظر نیز وجود دارد. تیغه های آن قابل تعویض است. نوع برقی آن نیز وجود دارد.

باز کننده ها و رترکتورها (Exopser and Retractor)

هنگامی که برشی ایجاد می‌شود، بایستی در طول عمل جراحی باز نگه داشته شود. این عمل نگه داشتن بریدگی به صورت کاملاً باز، توسط رترکتورها صورت می‌گیرد. این ابزار جهت عقب راندن بافت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، به طوری که جراح به راحتی می‌تواند به محل انجام عمل دسترسی داشته و عمل را بدون هیچ گونه مزاحمتی انجام دهد. گاهی اوقات حتی نیاز است که اندام با استفاده از این رترکتورها عقب نگاه داشته شوند، تا محل جراحی به میزان مطلوب نمایان شود. رترکتورها در اندازه و شکل‌های مختلف در دسترس می‌باشند. همچنین، انواع مختلفی از رترکتورها وجود دارد و هر یک جهت عقب کشیدن اندام خاصی در نظر گرفته شده است. رترکتور ها دارای دو نوع دستی و خودکار بوده که در مدل خودکار آن، ضامن قفلی که در دسته‌های آن قرار داده شده، باعث می‌شود تا اکارتور بدون تغییر درجه در ناحیه باقی بماند.

نگهدارنده ها (Grasper and Holding)

نگهدارنده ها بر اساس چیزی که گرفته می شود تقسیم می شوند. مانند فورسپس ها، سوزنگیر ها، پنس و…

• پنس Forceps: پنس به جراح کمک می کند بافت‌های بدن را گرفته و محکم نگه دارد. چه بخشی از پوست یا روده را نگه دارد و چه در طول عمل جراحی شریان را محکم کند، همواره می‌توان به این پنس‌ها اعتماد کرد. همچنین، این ابزار جراحی در اشکال و اندازه‌های مختلفی وجود دارند به گونه‌ای که جراح می‌تواند با توجه به نیازهای خاص خود یکی از آنها را انتخاب نماید.

• سوزنگیر Needle Holder: بخیه‌ زدن بافت‌ های بدن که در زمان عمل جراحی بریده شده‌اند کار بسیار مهمی است. حتی یک اشتباه جزئی در حین بخیه‌ی بافت بیمار را روزها پس از اتمام عمل جراحی، ناراحت و آشفته می‌سازد. بخیه‌ی نادرست بافت پوست می‌تواند موجب درد زیادی شده و ممکن است به انجام عملی دیگر جهت تصحیح آن نیاز باشد. جهت جلوگیری از تمام این عوارض و بخیه‌ی درست بافت، جراحان از پنس‌های سوزن‌گیر استفاده می‌نمایند. این ابزار به جراح اجازه می‌دهد تا سوزن را در حین بخیه زدن بافت مورد نیاز، بطور محکم نگه دارد.

گشاد کننده ها (Dilators)

جهت گشاد کردن دریچه‌ها و مجاری بدن کاربرد داشته و موجب ورود آسان تر سایر ابزارهای جراحی به داخل مجاری و حفرات بدن انسان خواهد شد. دیلاتور گاهی به منظور رفع انسداد و همین طور جلوگیری از ایجاد آمبولی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دیلاتورها به ترتیب و از قطرهای کم تا قطرهای زیاد مورد استفاده قرار می‌گیرند. امکان دارد یک طرفه یا دو طرفه باشند. معمولاً هر نوع از دیلاتورها، مخصوص قسمت خاصی از بدن هستند.

ابزار دوخت و بخیه (Suturin instrument)

در حین عمل جراحی، برش‌هایی جهت انجام عمل ایجاد می‌شوند که برای دوختن آنها از ابزار های مختلفی استفاده می شود مانند نخ بخیه قابل جذب، نخ بخیه غیر قابل جذب و استاپلر یا منگنه جراحی و به تازگی چسب های خاص.

• نخ‌های جراحی: همان بخیه جراحی می‌باشند که عموماً جهت اتصال مجدد بافت‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند تا محل بریدگی پس از عمل جراحی بسته شود. نخ‌های جراحی همچنین به اتصال لبه‌های زخم پس از جراحت کمک می‌کنند. مسدود شدن زخم به تسهیل بهبودی ناشی از جراحت کمک می‌نماید. نخ‌های جراحی مدرن از مواد مصنوعی ساخته می‌شوند که می‌توانند به صورت قابل جذب یا غیر قابل جذب باشند. همانطور که از نام آن پیداست، نخ‌های جراحی قابل جذب، به تدریج توسط بدن جذب می‌شوند. هنگامی که نخ بخیه درون بدن قرار می‌گیرد و یا بیمار در موقعیتی است که نمی‌تواند جهت کشیدن بخیه مجدداً به بیمارستان مراجعه کند، آنگاه از نخ‌های بخیه‌ی قابل جذب استفاده می‌شود. اصولاً نخ‌های بخیه‌ی قابل جذب از مواد مصنوعی مانند اسید پلی‌لاکتیک polylactic، اسید پلی‌گلیکولیک polyglycolic، و کاپرولاکتن caprolactone ساخته می‌شوند. نخ‌های جراحی غیر قابل جذب، غیر قابل تجزیه هستند. از این رو نمی‌توانند توسط بدن تجزیه و جذب شوند. مواد مورد استفاده در ساخت نخ‌های جراحی غیر قابل جذب معمولاً از پلی پروپیلن، نایلون و یا پلی استر می‌باشند. سیم‌های فولادی ضد زنگ که مقاومت کششی بالایی دارند اغلب جهت بستن جناغ سینه بعد از عمل جراحی قلب باز ترجیح داده می‌شوند. به طور کلی، نخ‌های بخیه غیر قابل جذب نسبت به همتایان خود برتری دارند، به این دلیل که زخم را به حداقل می‌رسانند. معمولاً این بخیه‌ها پس از مدت زمان مشخصی کشیده می‌شوند، اما در برخی موارد، به آنها اجازه داده می‌شود در همان وضعیت باقی بمانند.

 

• استاپلر یا منگنه‌ی جراحی Surgical Staples: امروزه جراحان ترجیح می‌دهند از منگنه‌های جراحی به جای بخیه استفاده نمایند. مزیت اصلی آن بدین گونه است که امکان‌ تراوش خون از زخمی که به وسیله‌ی یک استاپلر بسته شده باشد، به حداقل می‌رسد. به غیر از بستن محل برش جراحی، منگنه‌های جراحی همچنین جهت بستن مجدد و برداشتن بخش هایی از برخی اندام مفید می‌باشند. به عنوان مثال، در یک عمل جراحی روده ممکن است نیاز به بریدن قسمت‌های خاصی از روده و اتصال مجدد بخش باقی مانده از آن باشد. این کار را می توان با استفاده از منگنه‌های جراحی به طور مؤثر و دقیق انجام داد.