عکسبرداری بوسیله پوزیترون نشری چیست؟
Positron emission tomography یا همان PET (پت) یک روش تشخیصی است که از طریق عکس های بیولوژیکی از آشکارسازی تابش پوزیترون نشری کار می کند. پوزیترون مانند الکترون ذره ای کوچک است که دارای بار مثبت است و از ماده رادیو اکتیو انتشار یافته و به بدن مریض هدایت می شود. عکس های متعدد از بدن بیمار می تواند انواع بیماری فرد را مشخص کند. که دارای دقت بالایی است و از تکنیکی بالا برای استفاده از ایزوتوپ های تولید شده در سیکلوترون بهره می برد. یک رادیو نوکلئید منتشر کنندۀ پوزیترون معمولا بوسیلۀ تزریق وارد بدن فرد می شود و در بافت مورد نظر تجمع می کند. این رادیو نوکلئید بوسیله انتشار پوزیترون واپاشی می کند که فورا با یک الکترون مجاور خود (بدلیل کثرت الکترونها در ماده) ترکیب شده و در همین زمان پس از ترکیب این زوج الکترون-پوزیترون و نابودی آنها دو اشعه گامای مشخصه در جهت مخالف هم منتشر می شوند. این اشعه ها بوسیله آشکارسازهای گاما آشکار سازی می شوند که نمایانگر موقعیت دقیق آنها است. PET نقش مهمی را در تشخیص سرطان ایفا می کند. همراه با فلور ۱۸ (به عنوان ردیاب) دقت بالایی را برای آشکار سازی مشکلات مغز و قلب و… خواهد داشت.
روشهای جدید به تلفیق CT و PET پرداخته است تا به روشی جدید به نام PETCT انجامیده است. این روش ۳۰% بهتر از روش های قبل عمل می کند.
برتری عکس برداری هسته ای بر عکس برداری اشعه X این است که بوسیله عکسبرداری هسته ای می توان هم از بافت های نرم و هم استخوانها به خوبی عکس برداری کرد. مقدار متوسط دوز موثر ۴٫۶mSv برای هربار عکسبرداری است.
برخی کاربرد های عمومی این روش
PET معمولا برای تشخیص سرطان به کار می رود همچنین برای بررسی نحوه پیشرفت و یا بهبود تومور سرطانی (از طریق تغییرات بیوشیمیایی) نیز کاربرد دارد. این نوع اسکن می تواند برای تمام بدن کاربرد داشته باشد. PET Scan از قلب می تواند برای برسی جریان خون وارد شده به عضلات قلب مورد استفاده قرار گیرد و نیز برای تشخیص بیماری های کرنر قلب مفید است. PET Scan همچنین می تواند کمک کند که آیا تمام نقاط قلب ، اعمال حیاتی خود را انجام می دهند یا خیر و آیا نقصی در هیچ نقطه ای از قلب وجود دارد یا نه که می تواند به جلوگیری و یا تشخیص حمله های قلبی موسوم به آنفارکتوس قلبی بینجامد. PET همراه با روش های دیگر بررسی قلب می تواند به تشخیص دقیق نارسایی های عضلات قلب کمک کند و برای روشهایی چون آنژیوپلاستی می تواند سودمند باشد. PET مغز برای ارزیابی بی نظمی های مغز مریض است که از عوامل نامشخص ، مثل تومورهای مشکوک یا قطعی و بی نظمی های دیگر ناشی می شود که قبل از عمل جراحی لازم به نظر می رسد.
چه آمادگی هایی برای این روش لازم است؟
PET معمولا یک روش سرپایی است. پزشک دستورالعمل های لازم را به بیمار می دهد که چگونه برای آزمایش آماده شود. مریض باید لباس راحت و گشاد بپوشد. برای ۵ ساعت قبل از عکسبرداری نباید چیزی خورده شود. ممکن است به مریض گفته شود که قبل از عکسبرداری آب بخورد. در مورد استفاده از دارو قبل از آزمایش نیز باید با پزشک مشورت شود.
نکته: بیماران دیابتی باید در مورد رژیم غذایی مخصوص برای کنترل گلوکوز خون در روز آزمایش با پزشک صحبت کنند.
این تجهیزات شبیه چیست؟
دستگاه در وسط خود یک حفره تونل مانند دارد. داخل دستگاه حلقه های متعدد آشکار ساز قرار دارد که انرژی منتشر شده از منبع رادیو اکتیو و بدن مریض را بررسی می کنند که این اطلاعات باید به عکس تبدیل شود. بعد از دراز کشیدن روی تخت دستگاه، مریض به داخل حفره می رود و تصاویر روی مونیتور نمایش داده می شوند که شبیه به کامپیوتر های خانگی است.
این پروسه چگونه کار می کند؟
قبل از شروع آزمایش، یک ماده رادیو اکتیو که در سیکلوترون تولید شده است و با یکی از ترکیبات بدن مثل گلوکوز و گاهی هم آب و یا آمونیاک، ترکیب شده، به بیمار داده می شود، تشعشع های منتشره از نقاط ویژه بدن توسط آشکار سازها، آشکار سازی می شود.
رنگهای متفاوت و یا تمایز در روشنایی عکس PET نمایانگر عملکرد های مختلف بافت ها و اعضای بدن است. بعنوان مثال، چون بافت های قلب از گلوکوز برای تامین انرژی استفاده می کنند، مقدار زیادی از گلوکوزهای نشاندار شده در آنجا جمع می شود که در عکس های PET مشخص است. بهر حال، بافت های سرطانی که گلوکوز بیشتری را نسبت به بافت های معمولی استفاده می کنند در نتیجه گلوکوز نشاندار شده را بیشتر جذب کرده در نتیجه در عکس وضوح بیشتری خواهد داشت.
این روش چگونه است؟
پرستار یا تکنسین بیمار را به اتاق تزریق منتقل می کند ، همان مکانی که باید ماده رادیو اکتیو به بیمار تزریق شود (گاهی هم ممکن است یک گاز استنشاقی باشد). پس از ۳۰ تا ۹۰ دقیقه که ماده در سرتاسر بدن انتشار یافته و در بافت مورد نظر جمع می شود، در این فاصله ممکن است به مریض گفته شود که از حرکت و یا حتی صحبت کردن بپرهیزد تا مبادا باعث اختلال در انتشار ماده شود. بعد از این زمان اسکن شروع می شود که ممکن است ۳۰ تا ۴۵ دقیقه طول بکشد.
برای برخی بیماران مثل بیماران قلبی ممکن است تحمل این زمان طولانی سخت باشد و در میان اسکن چند بار استراحت داده شوند.
معمولا، بعد از آزمایش محدودیتی برای انجام کارهای روزانه وجود ندارد. بهر حال بعد از آزمایش باید مایعات زیادی نوشیده شود تا مواد رادیو اکتیو از بدن دفع شود.
انسان چه چیزی را در هنگام عکسبرداری احساس می کند؟
تنها دردی که بیمار ممکن است احساس کند در زمان تزریق است. ویا نا راحتی از تخت باشد. ولی در کل ماده رادیو اکتیو احساس خاصی را ایجاد نمی کند.
چه کسی تصاویر را تفسیر می کند؟
عکس به پزشکی که عکسبرداری را تجویز کرده ارجاع داده می شود. رادیولوژیست مخصوص دستگاه PET تفسیر و گزارش خود را همراه عکس به پزشک اصلی می فرستد. تفسیر و دادن گزارش اصولا باید حدود ۳ روز طول بکشد. معمولا برای راحتی کار ممکن است سوابق CT و MRI مریض خواسته شود.
مزایا و معایب این روش چیست؟
- چون PET به پزشک امکان می دهد بر روی بدن مریض تحقیق کند، پزشک می تواند تغییرات بیوشیمیایی بدن را قبل از تغییرات جسمی و آناتومیایی مشاهده کند.
- بدلیل آنکه ماده رادیو اکتیو دارای نیمه عمر بسیار کوتاهی است، ماندگاری خود ماده و تشعشعات آن در بدن کم خواهد بود.
- ماده رادیو اکتیو ممکن است اثراتی را بر روی جنین زنان حامله باقی بگذارد و بر شیر زنان شیر ده تاثیر گذار باشد. در صورت حامله یا شیر ده بودن باید به پزشک اطلاع داده شود.
محدودیت های PET چیست؟
در بیمارانی که دارای تعادل شیمیایی معمولی نیستند ممکن است این روش نتیجه غلط بدهد. مخصوصا در مورد بیماران دیابتی اگر سطح قند خونشان نرمال نباشد. همچنین چون ماده رادیو اکتیو پس از زمانی کوتاه از بین می رود، در نتیجه باید باید مرکز تولید رادیواکتیو نزدیک آزمایشگاه PET باشد. این نکته مهمی است تا ماده رادیو اکتیو از بین نرود و اثر خود را از دست ندهد. در نهایت، روش PET می تواند بخشی از یک زنجیرۀ آزمایش باشد. همچنین می تواند با انواع دیگر عکس برداری ها مانند CT و MRI تلفیق شود.
نویسنده: دکتر محمد مهربهشتی
