جرمگیری
جرمگیری یکی از ضروری ترین درمان های دندانپزشکی است. پلاک میکروبی، مهم ترین عامل ایجاد بیماری های لثه و پوسیدگی های دندانی است. به علت سطح ناصاف جرم های دندانی، تشکیل پلاک های میکروبی بر روی آن ها بیش از دندان است و با مسواک زدن نیز نمی توان این پلاک ها را حذف کرد. از طرفی جرم ها باعث بوی بد دهان و بد شکلی دندان ها و نیز تخریب لثه و لق شدن دندان ها می شوند. از این رو، بسیار مهم است که جهت جرمگیری و معاینات دوره ای به طور مرتب به دندانپزشک مراجعه کنیم.
انواع جرم های روی دندان:
- تغییر رنگ هایی که بر روی دندان قرار دارد، در واقع پوسیدگی هایی است که معمولا به صورت سیاه رنگ بر روی دندان مشاهده می شود و در حالت های پیشرفته، به صورت حفره در می آید.
- تغییر رنگ هایی که در ساختمان خود دندان وجود دارد و معمولا دائمی است، با جرم گیری پاک نمی شود.
- تغییر رنگ های ناشی از مواد غذایی که به طور معمول مصرف می شود و رسوباتی که بر روی دندان تشکیل می شود که به آن جرم می گویند.
کویترون:
دستگاه کویترون (Cavitron) یا جرم گیری دندان برای جدا کردن و از بین بردن جرم و پلاک روی دندان و داخل لثه با شکستن جرم دندان استفاده می شود. اساس کار این دستگاه، امواج (اولتراسوند) فراصوت است. دستگاه کویترون دارای یک هندپیس و یک قلم که بر روی آن نصب می شود، در محدوده فرکانسی ۲۵ تا ۳۰ کیلوهرتز دارای ارتعاش می باشد. با ایجاد ارتعاش در نوک قلم جرمگیری صورت می گیرد. وجود روزنه باریکی در نوک قلم باعث اسپری آب، پخش و تشکیل حباب هنگام استفاده از دستگاه می شود. آب اسپری شده علاوه بر خنک کردن دندان و سرد نمودن قلم، باعث سایش و کمک به عمل جرمگیری نیز می شود.
جرمگیرهای دندان از نظر سیستم ایجاد ارتعاش به سه دسته تقسیم می شوند:
- جرمگیر اولتراسونیک القایی: در این نوع دستگاه ها، ارتعاش به وسیله سیم پیچ القایی بدنه و ورقه های مغناطیسی تراکمی قلم کویترون ایجاد می شود.
- جرم گیر اولتراسونیک پیزوالکتریک: در این نوع دستگاه ها، با استفاده از خاصیت کریستال هاى پیزوالکتریک مانند کوارتز که با ورود نیروى الکتریسیته به آن ها موجب ایجاد نیروى مکانیکى مى شود، ارتعاش پیوسته اى تولید مى شود. در این نوع دستگاه ها، حرکات ارتعاشى قلم به صورت عمودى است و حرکت افقى ندارد و همچنین کریستال آن ها، حرارت کمترى ایجاد مى کند.
- جرم گیر اولتراسونیک هوایى: در هندپیس این نوع دستگاه ها، با استفاده از هواى فشرده ارتعاش ایجاد مى شود و توسط محور مرکزى توخالى که در آن آب در جریان است، ارتعاش به نوک قلم منتقل مى شود.
اجزاى اصلى دستگاه کویترون:
- جعبه اصلی: برد الکترونیکی (شامل منبع تغذیه، نوسان ساز و تقویت کننده) درون جعبه اصلی دستگاه قرار گرفته و در جلوی پنل آن، ولوم تنظیم قدرت (با گردش در جهت عقربه های ساعت ,قدرت ارتعاش نوک قلم را افزایش میدهد) و ولوم تنظیم جریان آب(با گردش در جهت خلاف عقربه های ساعت , جریان آب خروجی را افزایش می دهد) و کلید اصلی روشن و خاموش دستگاه قرار دارد.
- هندپیس و قلم: هندپیس شامل سیم پیچى است که با اعِمال جریان متناوب به آن، میدان مغناطیسى متغیرى داخل آن به وجود مى آید. ورودى هندپیس داراى یک مسیر براى آب و سیمى براى جریان الکتریسیته است. وقتى آب به هندپیس وارد شد، از دور ورقه هاى متراکم فرومغناطیس که انتهاى آن ها به یکدیگر جوش خورده است، عبور کرده و سپس از داخل مجرایى که روى قلم براى عبور جریان آب تعبیه شده است نیز عبور مى کند و در نهایت به نوک قلم اسپرى مى شود. وظیفه قلم این است که با فرکانس ۲۵ یا ۳۰ کیلوهرتز مرتعش شود و بر اثر برخورد ذرات و مولکول هاى آب که به صورت ضربات مکانیکى به سطح دندان وارد مى شود، باعث جدا شدن جرم ها و پلاک ها مى شود. قلم ها مى توانند از هندپیس جدا شوند و پس از جداسازى، مى توان آن ها را استریل کرد. جریان الکتریکى از طریق سیم وارد سیم پیچ مى شود. با ورود جریان متناوب به سیم پیچ، میدان مغناطیسى متغیرى دور ورقه هاى قلم ایجاد مى شود که باعث تغییر طول این ورقه ها و در نتیجه، ارتعاش مى شود. حرکت ارتعاشى قلم ها هم به صورت عمودى و هم به صورت افقى است. ارتعاشات عمودى براى جرم گیرى مناسب است اما ارتعاشات افقى در هنگام برداشتن پلاک هاى زیر لثه اى، سبب خون ریزى زیادى مى شود و بهتر است از نوع پیزوالکتریک باشد. به دلیل کم بودن ارتعاشات جانبى آن، براى برداشتن پلاک هاى زیر لثه اى استفاده شود. در قسمت هندپیس، دو سیم پیچ وجوددارد؛ یک سیم پیچ براى تحریک و ایجاد میدان مغناطیسى و سیم پیچ دیگر که در مجاورت این سیم پیچ قرار دارد، سیم پیچ فیدبک یا برگشتى نام دارد که این سیم پیچ به دستگاه بر مى گردد و این امکان را به وجود مى آورد که دستگاه، فرکانس را بسنجد و فرکانس تحریک سیم پیچ اولیه روى مقدار موردنظر کاربر، ثابت نگه داشته شود. در بازار قلم هایى وجود دارند که از لحاظ ابعاد، جنس و ضخامت به گونه اى طراحى و ساخته شده اند که فقط با فرکانس ۲۵ یا ۳۰ کیلوهرتز مرتعش مى شوند. اگر دستگاه با فرکانس ۲۵ کیلوهرتز کار کند، نوع قلم هم باید از نوع ۲۵ کیلوهرتز باشد و همچنین اگر دستگاه با فرکانس ۳۰ کیلوهرتز کار کند، نوع قلم باید ۳۰ کیلوهرتز باشد. البته بعضى دستگاه ها دوفرکانسى هستند و هر دو فرکانس را دارند.
کویترون - سیستم آب: هنگام کار با دستگاه، بخش عمده ای از انرژی مکانیکی به گرما تبدیل می شود که باعث گرم شدن هندپیس و بافت دهان می شود. وظیفه سیستم آب، خنک کردن این دو قسمت است. مسیر آب ابتدا از مجرای ورودی که معمولا پشت دستگاه قرار دارد، وارد دستگاه شده و با عبور از فیلتر وارد شیر برقی (سلونوئید) می شود. وظیفه شیر برقی، قطع و وصل کردن جریان آب با فرمان اپراتور است. برای برقراری جریان آب، از یک پدال پایی استفاده شده است.
سرد کردن هندپیس:
اسپرى آب باعث کاهش دماى هندپیس در هنگام استفاده از کویترون نباید نوک قلم را بیش از حد به روى دندان فشار داد؛ زیرا موجب افزایش میزان گرماى تولید شده، کاهش میزان ارتعاش و در نتیجه کاهش میزان بازدهى جرم گیرى خواهد شد. همچنین باید توجه داشت که نوک قلم بیشتر از ۱۰ ثانیه بر روى یک محل قرار نگیرد؛ زیرا گرماى بیش از حد باعث آسیب رسیدن به بافت دندان و لثه مى شود. بهترین روش جرم گیرى، در نظر گرفتن ۳ یا ۴ دندان و انجام جرم گیرى آن ها به طور متوالى است. سیستم آب در هنگام کار با کویترون، بخش عمد هاى از انرژى مکانیکى به گرما تبدیل میشود که باعث گرم شدن هندپیس و بافت دهان مى شود. وظیفه سیستم آب، خنک کردن این دو قسمت است.
اسپری شدن آب:
مسیر آب به این صورت است که ابتدا از مجراى ورودى که معمولاً پشت دستگاه قرار دارد، وارد دستگاه مى شود و با عبور از فیلتر، وارد شیر برقى (سلونوئید) مى شود. وظیفه شیر برقى، قطع و وصل کردن جریان آب با فرمان اپراتور است. بدین منظور براى برقرارى جریان آب، از یک پدال پایى استفاده شده است. پدال از دو قاب فلزى یا پلاستیکى و یک عدد میکروسوییچ تشکیل شده است که به وسیله کابل بلندى به صورت فیش یا مستقیم به دستگاه متصل مى شود. در مسیر آب بعد از شیر برقى، یک شیر دستى مینیاتورى قرار دارد که براى تنظیم کردن میزان خروجى آب به کار مى رود. این شیر دستى با تغییر دامنه سیگنال ارتباط دارد؛ یعنى قدرت ارتعاش را تغییر مى دهد. ولوم این شیر دستى روى پانل جلوى دستگاه قرار دارد. بعد از این شیر، آب توسط یک شیلنگ باریک به سمت هندپیس هدایت خواهد شد و از طریق روزنه اى، آب به نوک قلم اسپرى مى شود. براى آب بندى و جلوگیرى از نشتى آب (O-Ring) از یک واشر اورینگ استفاده مى شود که در صورت خرابى آن، از حد فاصل قلم و هندپیس، آب نشت خواهد کرد. در بعضى دستگاه ها از سیستم خروجى آب، هوا و بى کربنات سدیم براى برداشتن رنگ دانه و پلاک استفاده مى شود.
دلایل استفاده از اسپرى آب
- شستشو: همراه با عمل جداسازى جرم و پلاک از دندان، شستشو نیز انجام مى شود.
- خنک کردن دندان: اعصاب دندان به ضربه، تراشیدن و گرما بسیار حساس است و اسپرى کردن آب به هنگام جرم گیرى باعث جلوگیزی از گرما و ضربه خواهد شد.
- کمک به عمل جرم گیرى: حباب هاى ایجاد شده، سطح دندان را صیقل مى دهند و جرم هاى با ضخامت کم را جدا مى کنند.
روش نگهدارى دستگاه
- قبل از هر نوبت جایگذارى قلم در داخل هندپیس، مى بایست عمل هواگیرى انجام گیرد.
- از ضربه وارد شدن به قلم جلوگیرى شود.
- هرگز بدون آب از قلم استفاده نشود.
- به منظور استریل نمودن قلم، از اتوکلاو و یا مواد استریل کننده استفاده شود و هیچ گاه از فور و حرارت خشک استفاده نشود.
مشکلات عمده دستگاه
- در قسمت منبع تغذیه، معمولاً دیودها و رگولاتورها خراب مى شوند که باید تعویض شود.
- احتمال سوختن فیوز شیشه اى که در قسمت پشت دستگاه تعبیه شده وجود دارد که در صورت سوختن آن، برق دستگاه قطع مى شود.
- اغلب ممکن است در قسمت هاى کابل یا سیم پیچ دستگاه اشکال ایجاد شود که در این صورت، قسمت هاى مذکور باید تعویض شود.
ایرادات موجود در قسمت قلم و هندپیس:
- خراب شدن واشر اورینگ
- رسوب گرفتن مسیر آب روى قلم
- جدا شدن تسمه از محل جوش
- پیچ خوردن شیلنگ باریک آب؛ به طورى که امکان برطرف کردن پیچ خوردگى وجود نداشته و باید کل کابل انتقال جریان آب و برق به هندپیس تعویض شود.
- در قسمت نوسان ساز معمولاً ترانزیستور قدرت خراب مى شود که باید تعویض شود.
ایرادات موجود در سیستم آب:
- جرم گرفتن و مسدود شدن مسیر آب
- خراب شدن شیر برقى
- خراب شدن ولوم
نویسنده: دکتر محمد مهربهشتی
