تاریخچه آنژیوگرافی (Angiography)
این روش که در ابتدا بر روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شد، برای اولین بار در سال ۱۹۲۹ توسط ورنر فورسمن بر روی انسان صورت گرفت. هدف فورسمن ابداع روشی برای رساندن مستقیم داروها به درون قلب بود، اما قابلیت تکنیک فورسمن، به عنوان یک ابزار تشخیصی توسط افراد دیگر مورد توجه قرار گرفت. امروزه سالانه بیش از یک میلیون کاتتریزاسیون و آنژیوگرافی قلبی برای اهداف تشخیصی، مداخله درمانی یا هر دو انجام می‌پذیرد.
آنژیوگرافی
آنژیوگرافی یا آرتریوگرافی یک روش تصویربرداری پزشکی است که در آن اجزای دستگاه گردش خون شامل: سرخرگ‌ها، سیاهرگ‌ها و حفره‌های قلب با تابش اشعه ایکس به تصویر کشیده می‌شوند. آنژیوگرافی یکی از اقدامات تهاجمی قلبی به شمار می‌رود، به این صورت که کاتتر یا لوله‌ای باریک از طریق سیاهرگ یا سرخرگ‌های پا یا دست به سمت قلب هدایت شده و مستقیماً اندازه گیری‌ها و تصویربرداری‌های لازم را میسر می‌سازد.
نتایج به دست آمده از آنژیوگرافی کرونری عبارتند از مشخص کردن تعداد عروق کرونری، نشان دادن محل دقیق انسداد داخل عروق و نشان دادن وسعت انسداد عروق.
راه‌های درمان گرفتگی رگ‌های کرونر بر اساس میزان گرفتگی عروق شامل درمان دارویی، آنژیوپلاستی و عمل جراحی قلب باز است.
برای انجام آنژیوگرافی، بیمار در بیمارستان بستری و در محل کشاله ران یک سوراخ کوچک ایجاد میشود. سپس یک لوله باریک از رگ پا به داخل رگ‌های قلب فرستاده میشود. بعد از آن، مواد مورد نظر (ماده حاجب) به درون لوله تزریق میشود و به رگ‌های قلب منتقل میشود. در این حین از رگ‌ها عکس گرفته میشود تا گرفتگی عروق، درصد تنگی و اینکه کدام رگ و کجای رگ تنگ است، مشخص شود.
انواع آنژیوگرافی
- آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری
- آنژیوگرام کرونر
- آنژیوگرافی تفریق دیجیتال
- آنژیوگرافی با تشدید مغناطیسی
- آنژیوگرام ریوی
- آنژیوگرام رادیونوکلاید
- آنژیوگرام کلیه
آنژیوگرافی قلب چیست؟
آنژیوگرام عروق کرونری روشی است که با استفاده از تصویربرداری اشعه ایکس رگ‌های خونی قلب شما را می‌بیند. این آزمایش به طور کلی برای بررسی اینکه آیا مانع یا محدودیتی در جریان خونی که به قلب می‌رود، وجود دارد یا نه انجام میشود.
آنژیوگرافی عروق کرونری بخشی از یک گروه کلی از اقدامات شناخته شده به عنوان کاتتریزاسیون قلب (قلبی) است. روش‌های کاتتریزاسیون قلب می‌تواند شرایط قلبی و عروقی را تشخیص و درمان کند. آنژیوگرافی عروق کرونری، که می‌تواند به تشخیص بیماری‌های قلبی کمک کند، رایج‌ترین روش کاتتریزاسیون قلب است.
در طی آنژیوگرافی، نوعی رنگ به رگ‌های قلب شما تزریق میشود. این رنگ توسط دستگاه اشعه ایکس قابل مشاهده است. دستگاه اشعه ایکس به سرعت یک سری عکس (آنژیوگرام) را ثبت می‌کند و نگاهی به رگ‌های خونی شما می‌اندازد. در صورت لزوم، پزشک می‌تواند در طی آنژیوگرافی، گرفتگی عروق قلب (آنژیوپلاستی) را باز کند.
برای گرفتن آنژیوگرام عروق کرونری، یک کاتتر در یکی از شریان‌های بدن مثل شریان کشاله ران یا بازو قرار داده میشود و از طریق رگ‌های خونی به قلب شما ریسمان میشود.
آنژیوگرافی مغز
آنژیوگرافی مغزی یکی از انواع آزمایشات پزشکی است که از اشعه ایکس و ماده رنگی ید برای تولید تصاویر رگ‌های خونی در مغز استفاده می‌کند. در آنژیوگرافی مغزی، یک لوله پلاستیکی نازک به نام کاتتر از طریق یک برش کوچک در پوست وارد شریان پا یا بازو میشود. با استفاده از هدایت اشعه ایکس، کاتتر به منطقه مورد بررسی هدایت میشود. پس از ورود، ماده رنگی از طریق لوله تزریق میشود و تصاویر با استفاده از تابش یونیزان (اشعه ایکس) گرفته میشود.
این کار برای بررسی وجود ناهنجاری‌هایی مانند آنوریسم و بیماری‌هایی مانند تصلب شرایین (پلاک) انجام میشود. استفاده از کاتتر امکان ترکیب تشخیص و درمان را در یک روش واحد فراهم می‌کند. آنژیوگرافی مغزی تصاویر بسیار دقیق، واضح و شفافی از رگ‌های خونی مغز تولید می‌کند و ممکن است نیاز به درمان از طریق جراحی را از بین ببرد.
در آنژیوگرافی تصاویر به صورت الکترونیکی دستکاری می‌شوند. با این کار، استخوان جمجمه که به طور معمول رگ‌ها را پنهان می‌کند از تصویر خارج میشود. نتیجه این میشود که رگ‌های باقی مانده به وضوح دیده شوند.
مزایا آنژیوگرافی قلب
- آنژیوگرافی سی تی قلب و عروق ممکن است نیاز به جراحی را از بین ببرد. حتی اگر جراحی لازم باشد، می‌توان با کمک آنژیوگرافی آن را با دقت بیشتری انجام داد.
- آنژیوگرافی سی تی قلب و عروق می‌تواند باریک شدن یا انسداد رگ‌های خونی را تشخیص دهد. به علاوه می‌تواند امکان انجام درمان اصلاحی را فراهم کند.
- آنژیوگرافی سی تی ممکن است جزئیات تشریحی دقیق‌تری نسبت به سایر تصاویر، به ویژه در رگ‌های خونی کوچک ارائه دهد. بسیاری از بیماران برای تشخیص مشکلات رگ‌های خونی می‌توانند از آنژیوگرافی CT و قلب و عروق استفاده کنند.
معایب آنژیوگرافی قلب
- همیشه در صورت قرار گرفتن بیش از حد در برابر اشعه، احتمال ابتلای سرطان وجود دارد. با این حال، مزیت تشخیص دقیق خیلی بیشتر از این خطر خواهد بود.
- اگر سابقه آلرژی به مواد رنگی دارید، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که برای کاهش واکنش آلرژیک از چند ساعت یا یک روز قبل از تصویربرداری از داروهای خاص استفاده کنید. گزینه دیگر این است که از راه دیگری مانند MRI که نیازی به تزریق ماده رنگی ندارد، استفاده کنید.
- در بیمارانی که در معرض خطر نارسایی کلیه هستند و از قبل عملکردهای مرزی کلیه دارند، استفاده از ماده رنگی ید دار می‌تواند به عملکرد کلیه آسیب بیشتری برساند.
- در صورت وجود احتمال بارداری، زنان باید همیشه به رادیولوژیست خود اطلاع دهند.
دستگاه سی‌تی آنژیو (CTA) یا سی تی آنژیوگرافی (CT Angiography) چیست؟
عوارض دستگاه سی تی آنژیو قطعاً بسیار کمتر از آنژیوگرافی است اما گاهی متخصصان قلب بدون توجه به این مسئله، برای بیمار آنژیوگرافی تجویز می‌کنند و به صورت خود ارجاعی خودشان انجام می‌دهند. دستگاه‌هایی که به عنوان دستگاه سی تی آنژیو معروف شده‌اند، در واقع دستگاه‌هایی سی تی اسکن ۶۴ اسلایس هستند که می‌توانند علاوه بر اسکن قسمت‌های مختلف بدن، از داخل رگ و عروق کرونر قلب هم تصویربرداری کنند.
تصویربرداری این دستگاه‌ها بسیار دقیق است و عوارض آن به مراتب کمتر از دستگاه‌های آنژیوگرافی است. دیگر لازم نیست وسیله تصویربرداری وارد رگ بیمار شود و مثل یک عکس ساده کلیه با تزریق وریدی از جلوی آرنج، تصویربرداری از عروق انجام میشود و فرد مراجعه کننده بلافاصله می‌تواند از روی تخت بلند شود و به خانه برود و هیچ عارضه‌ای ندارند. در حالی که آنژیوگرافی بسیار دردناک است و فرد بیمار باید عوارض زیادی را تحمل کند، هزینه سی تی آنژیو نیز در گران‌ترین مراکز خصوصی کمتر از نصف آنژیوگرافی است اما برخی متخصصان قلب برای اینکه سی تی آنژیو را متخصص رادیولوژیست انجام می‌دهد، برای بیمار آنژیوگرافی تجویز می‌کنند و به صورت خود ارجاعی خودشان این کار را انجام می‌دهند، بدون اینکه هیچ مرجع دیگری بر لزوم این کار نظارت داشته باشد. بحث خود ارجاعی پزشکان در تمام کشورها یک بحث چالش برانگیز است و هیچ بعید نیست که منافع مادی در تجویز این موارد دخیل باشد؛ نمی‌توان گفت کل این نوع خدمات خود ارجاعی ممنوع شود اما باید قانونمند شود و یک گروه متخصص باید این موارد را تأیید کنند. مسئله دیگر این است که تعداد دستگاه‌های سی تی آنژیو در کشور کمتر از تعداد موردنیاز است و برای تأمین نیازها باید در هر استان حداقل یک مرکز سی‌تی آنژیو یا سی تی اسکن اسلایس وجود داشته باشد.
مزایای سی تی آنژیوگرافی
سی تی آنژیوگرافی قادر است تنگ شدن عروق خونی را به موقع تشخیص دهد و درنتیجه زمان کافی برای درمان وجود دارد.
سی تی آنژیوگرافی جزئیات آناتومیک دقیق تری از عروق خونی نسبت به MRI می‌دهد.
سی تی آنژیوگرافی به عنوان غربالگری بیماران عروقی ایمن تر، سریع تر و ارزان تر از آنژیوگرافی است و بیمار احساس ناراحتی کمتری می‌کند.
محدودیت‌های سی تی آنژیوگرافی
در شخصی که بسیار چاق است، تصاویر کیفیت بسیار خوبی نخواهند داشت.
در بیمارانی که بیماری کلیوی پیشرفته یا دیابت شدید دارند نباید انجام شود، چون ماده حاجب می‌تواند به عملکرد کلیوی صدمه بیشتری بزند.
اگر یک بیمار ضربان نامنظم قلب داشته باشد یا پلاک های متعدد کلسیمی در جدار رگ داشته باشد، ممکن است سی تی آنژیوگرافی به سختی تفسیر شود.
سی تی آنژیوگرام به اندازه آنژیوگرافی با کاتتر در عکس‌برداری از عروق پیچ در پیچ قابل اطمینان نیست. به خصوص در شریان‌های کرونری در قلبی که به سرعت در حرکت است.
سی تی آنژیوگرافی برای دیدن عروق خونی در نقاط کلیدی بدن استفاده میشود که شامل: مغز، کلیه‌ها، لگن، پاها، قلب، گردن و شکم است.
خطر واکنش های حساسیتی در برابر تزریق یُد وجود دارد.
در صورت نشت ماده تزریقی به پوست، پوست تخریب میشود.
در مقایسه با سایر روش های تصویربرداری پزشکی، میزان تشعشع یونیزه این روش بسیار بیشتر است و بسته به سن بیمار و روش آزمایش، این روش خطر ابتلا به سرطان را برای تمام طول عمر افزایش می‌دهد. در برخی شرایط، مزایای این روش می‌تواند بیشتر از مشکلات برشمرده باشد.
پزشکان از روش سی تی آنژیو برای موارد زیر استفاده می‌کنند:
- تشخیص بیماری‌ها و آنوریسم (بزرگ شدن) آئورت و سایر رگ های بزرگ
- تشخیص تنگی‌ها در رگ‌هایی که جریان خون را به مغز محدود می‌کند و منجر به حمله مغزی میشود.
- تشخیص بیماری‌ها در شریان‌هایی که به سمت پاها می‌روند و نازک شده‌اند.
- دیدن مسیر رگ‌های کلیه برای پیوند کلیه یا بیماری‌های رگ کلیه
- صدمه را در شریان‌های گردن، سینه، شکم و لگن نشان می‌دهد.
- شریان‌های تغذیه کننده به تومور را قبل از جراحی ارزیابی می‌کند.
- شریان‌های ریوی را برای تشخیص آمبولی ریه بررسی می‌کند.
نویسنده: دکتر محمد مهربهشتی
